راهکارهای تربیتی سوره‌ی یوسف(ع) بر اساس مفهوم روان‌شناختی «سازوکار دفاع روانی

علیمرادی, زهرا; هاشم نژاد, حسین; گل محمدی, جعفر; مهکام, رضا

doi:10.22034/iued.2020.240023

راهکارهای تربیتی سوره‌ی یوسف(ع) بر اساس مفهوم روان‌شناختی «سازوکار دفاع روانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ مطالعات تفسیری به انگلیسی، دانشگاه مجازی المصطفی (ص)

² گروه آشنایی با منابع اسلامی، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران

³ دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران

⁴ دکترای روان‌شناسی عمومی، استادیار مؤسسه امام خمینی (ره)

10.22034/iued.2020.240023

چکیده

یکی از عناصر بنیادین در بحث شخصیت، شناخت سازوکارهای دفاع روانی و نوع برخورد با آنهاست. «سازوکار‌ دفاع روانی» به تدابیر هیجان مداری گفته می‌شود که انسان آن‌ها را برای کنترل تنیدگی‌ها، ناکامی‌ها و ناامیدی‌ها به کار می‌گیرد تا آسیب‌های روانی را کاهش دهد. این نوشتار پژوهشی میان‌رشته‌ای است که به روش تحلیلی توصیفی و با هدف بازشناسی مفهوم روان‌شناختی «سازوکار دفاع روانی» در سوره یوسف^(ع) و تبیین راه‌کارهای تربیتی نسبت به این رفتارها و ارائه‌ی راهبردهای قرآنی برای دستیابی به شیوه‌ی برخورد صحیح با رفتارهای ناسازگارانه‌ی افراد نگاشته شده است. پرسش تحقیق عبارت است از اینکه «قرآن کریم در سوره یوسف^(ع)چه راهبردهایی را برای تربیت جامعه توصیه می‌کند تا‌ رفتارهای ناسازگاری‌ که با مفهوم دفاع روانی قابل تحلیل‌اند، مدیریت و اصلاح شوند؟» مقاله حاضر، با عرضه مفهوم روان‌شناختی «سازوکار دفاع روانی» به قرآن کریم به تبیین نظر قرآن درباره موضوع و ارائه راهبردهای قرآنی برای دستیابی به آن پرداخته است. از نتایج این مطالعه، تبیین شش سازوکار «دلیل‌تراشی، فرافکنی، بی‌ارزش‌سازی و عقلی‌سازی، پیوندجویی و آلایش ساختگی» و شش راه‌کار تربیتی در سوره یوسف^(ع) است که دو راه‌کار «تفسیر رفتار و اطمینان‌بخشی» بین روان‌شناسی و آموزه‌های قرآنی مشترک و چهار روش جدید شامل «حمایت خانوادگی، حساسیت‌زدایی، تذکر و داستان‌سازی» است. نتیجه اینکه، در قرآن کریم، رفتار مناسب در مواجهه با این افراد، به شکلی ارائه شده تا با افزایش دانش و اراده در بین افراد جامعه، بتوانند حقارت درونی خود را رفع و عزت نفس خود را بیابند.

کلیدواژه‌ها